مهاجرت و دوگانه تهدید و فرصت

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری، یک‌صد و چهل و دومین نشست علمی-تخصصی با عنوان " تبیین پیامدهای اجتماعی - اقتصادی مهاجرت‌های بین‌المللی بر جامعه ایران" با حضور سردار اصغر بلوکیان؛ مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی سازمان ملّی مهاجرت وزارت کشور به‌عنوان مدیر علمی و شهریار حیدری؛ نایب‌رئیس کمیسیون امنیّت ملی مجلس شورای اسلامی، فداحسین مالکی؛ سفیر پیشین ایران در افغانستان و نماینده مجلس شورای اسلامی و رسول صادقی؛ عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به‌عنوان سخنران برگزار شد.

در ابتدای نشست سردار اصغر بلوکیان؛ مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی سازمان ملّی مهاجرت وزارت کشور به‌عنوان مدیر علمی نشست، ضمن اشاره به اهمیت بحث مهاجرت و اتباع بویژه در ایام اخیر در حوزه‌های اجتماعی کشور، گفت: بحث مهاجرت یک مسئله جدید نیست و حتی مختص ایران هم نیست و بسیاری از کشورها درگیر موضوع مهاجرت هستند، پس موضوع مهاجرت یک موضوع جهانی است و تنها در کشور ایران مطرح نیست.

اصغر بلوکیان ادامه داد: بحث مهاجرت هم مزایا و هم معایب دارد و می‌تواند فرصت باشد یا به تهدید تبدیل شود و این بستگی دارد که ما از موضوع مهاجرت به چه نحوی استفاده کنیم. بحث اصلی این است که ما در جغرافیایی قرار داریم که دو کشور بحران‌زا و بحران‌خیز یعنی عراق و افغانستان در همسایگی ما هستند و بنده به‌عنوان کسی که از سال ۱۳۶۲ در حال فعالیت در حوزه افغانستان و اتباع هستم باید اشاره کنم که در طول این ۴۰ ساله برنامه‌ریزی بلندمدت و قطعی برای موضوع مهاجرین وجود نداشته است و همواره تصمیمات کوتاه‌مدت و مقطعی در مواجهه با مهاجرین صورت می‌گرفت که همین باعث بی‌نظمی و عدم بهره از ظرفیت‌های مهاجرین شده است. آمار در طی چند سال اخیر نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۶ تا شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ بیش از ۵ میلیون نفر از مهاجران غیرمجاز از کشور خارج شده‌اند.

مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی سازمان ملّی مهاجرت وزارت کشور خاطرنشان کرد: در دولت سیزدهم تصمیم قاطع گرفته شد و در مجلس هم تصویب شد که برای ساماندهی مهاجرین سازمان ملی مهاجرت تشکیل شود؛ زیرا در کشوری که بیش از ۵ میلیون نفر مهاجر دارد باید یک تشکیلاتی وجود داشته باشد تا به امر ساماندهی مهاجرین بپردازد. اکنون بیش از سه میلیون نفر در سامانه «سیام» اداره کل امور اتباع و مهاجرین سازمان ملّی مهاجرت ثبت شده و دارای پرونده هستند. در مجموع با تعداد حدود ۲ میلیون نفر از افرادی که به صورت غیرمجاز در ایران هستند و در این سامانه ثبت نشده اند، بیش از ۵ میلیون نفر از مهاجرین افغانستانی در ایران حضور دارند.

وی در ادامه گفت: کاری که هم اکنون در حال انجام هست این است که از سال ۱۳۸۱ تا کنون ۱۷ بار آمایش جمعیتی در بین مهاجرین صورت گرفته است و اطلاعات زاد و ولد مهاجرین ثبت شده است؛ اما موضوعی که ما را مصمم و نگران کرده افراد مجردی هستند که به صورت غیرقانونی وارد کشور شده‌اند و در تلاشیم که این افراد جمع آوری و به کشور خود بازگردانده شوند. چیزی حدود ۳ الی ۴ میلیون نفر افغانستانی داریم که همراه با خانواده در ایران زندگی می‌کنند.

مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی سازمان ملّی مهاجرت وزارت کشور در ادامه افزود: با توجه به اینکه نیمی از مهاجران افغانستانی جز بانوان هستند، در دولت سیزدهم برای اولین بار اداره امور بانوان مهاجرین در اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی سازمان ملی مهاجرت تشکیل شد و تاکنون ۳ رویداد بانوان نخبه مهاجرین را برگزار کردیم و در این سه رویداد در شهر مشهد بیش از ۱۲۰ نفر نخبه پزشک، فوق‌تخصص و کارآفرین حضور داشتند. در تهران نیز در ظرف سه روز ۸۰ نفر از بانوان نخبه را از بین تعداد زیادی از نخبگان مهاجرین حضور داشتند شناسایی کردیم. همچنین در قم نشستی با حضور ۱۰۰ نفر برگزار شد. این برنامه در استان‌های دیگر نیز اجرا خواهد شد و در قالب کارگروه‌ها ساماندهی خواهند شد تا بتوانیم در موضوعات مختلف جامعه بانوان مهاجر، از ظرفیت‌های خود آنان استفاده نمائیم. نقش مادر در تربیت فرزند، نقش محوری و اصلی است که به عنوان یکی از کارها، باید بر تربیت کودکان مهاجر نیز تأثیرگذار باشند.

بلوکیان در انتهای سخنان خود خاطرنشان کرد: برای اولین‌بار در دولت سیزدهم برنامه سه‌ساله برای مهاجرین تدوین و تصویب شده است که مشخص می‌کند هر قشر از مهاجرین در چه قسمتی باید فعالیت کنند و چه‌کارهایی را باید انجام دهند. این موضوع آینده‌ای روشن در استفاده از ظرفیت‌های مهاجرین در کشور را نشان می‌دهد.

در ادامه نشست، فداحسین مالکی؛ سفیر پیشین ایران در افغانستان و نماینده مجلس شورای اسلامی، ضمن اشاره به حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی به غزه و فلسطین در طی روزهای اخیر، به شکست رژیم صهیونیستی اشاره کرد و گفت: حضور آمریکا در منطقه خاورمیانه و فعالیت‌های آن باعث ایجاد بحران جنگی در منطقه خاورمیانه شده است.

فداحسین مالکی نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی، در ادامه در مورد مسئله مهاجرت گفت: مهاجرت در دنیا هم فرصت است و هم تهدید و بسیاری از کشورهای دنیا به دنبال استفاده از مهاجرت به‌عنوان یک فرصت هستند که بتوانند از ظرفیت‌های مهاجرین در جهت کمک به توسعه و پیشرفت کشور استفاده کنند؛ اما در کشور ما با توجه به اینکه یک کشور مهاجرپذیر هستیم در طول این سال‌ها نتوانستیم به‌خوبی از ظرفیت‌ها و فرصت‌های مهاجرین استفاده کنیم و معمولاً یک دیدگاه بدبینانه به موضوع مهاجرت داشتیم. یکی از اقداماتی که در کمیسیون امنیت ملی در مورد مهاجران صورت گرفت این بود که باید یک سازمانی ایجاد شود که تمامی ابعاد مرتبط با اتباع را موردتوجه قرار دهد.

سفیر پیشین ایران در افغانستان خاطرنشان کرد: در مورد موضوع اتباع خارجی بخصوص افغانستانی‌ها، باید یک سازماندهی و انسجام داشته باشیم که این امر در قالب سازمان ملی مهاجرت جهت انسجام و برنامه‌ریزی در مورد اتباع صورت‌گرفته شده است.

در ادامه اصغر بلوکیان در تکمیل سخنان آقای مالکی به تهدیدات و فرصت‌های موضوع مهاجرت اشاره کرد و افزود: در مورد فرصت‌ها در موضوع دانش‌آموزی در سال تحصیلی ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ حدود ۶۰۰ هزار نفر از مهاجرین را در مدارس ثبت نام کرده‌اند و تعدادی در حال انجام کارهای اداری ثبت نام هستند. در طول ۱۲ سال تحصیلی اخیر تعداد ۵۱۹۴۴ نفر به کلاس‌های سواد آموزی رفته اند و باسواد شده‌اند. در طول ۱۲ سال اخیر تعداد ۹۹ مدرسه با کمک NGO های بین‌المللی ساخته شده است. در مورد موضوع دانشجویان نیز تعداد ۵۸۲۱۱ نفر از اتباع دانشجو هستند که در سامانه ثبت شده است و از این جمعیت حدود ۳۶ هزار نفر از کشور عراق و بیش از ۱۶ هزار نفر از کشور افغانستان هستند.

بلوکیان در بحث نگرانی‌های ناشی از اتباع خارجی غیرقانونی گفت: یک طرح جامع تهیه شد که هدایت آن را وزیر محترم کشور به عهده دارند. تمام استان‌ها در حال اجرا هستند اما در ۸ استان که ملاحظات خاصی داریم و حضور بیشتری دارند بحث دستگیری و طرد افراد غیرقانونی انجام می‌شود؛ لذا در این طرح ۴ کارگروه شامل کارگروه اطلاعات، کارگروه حقوقی و قضائی، کارگروه رسانه و کارگروه اقدام، تعبیه شده و هر کارگروه فعالیت خود را توسط یک اداره که مسئول آن است انجام می‌دهد. در حوزه نخبگان کارگروه‌هایی با کمک خود مهاجرین تشکیل شده است که تا پایان سال حداقل ۳ همایش با حضور نخبگان مهاجرین در ۳ حوزه تخصصی و به‌منظور آشنایی با ظرفیت‌های مهاجرین برگذار خواهد شد.

در ادامه نشست، رسول صادقی؛ عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ضمن اشاره به اینکه عصر جدید عصر مهاجرت و جابه‌جایی است گفت: در همه کشورها بحث مهاجرت یک بحث پر مناقشه است که طرف‌داران و مخالفان خود را دارد که این پیچیدگی موضوع مهاجرت را نشان می‌دهد. موضوع بعدی در مورد مهاجرت در ایران این است که تعداد جمعیت زنان در بین مهاجرین در حال افزایش است و شاهد ایجاد تغییرات جدید نسلی و جنسیتی مهاجران هستیم که باعث ایجاد شکاف‌های جنسیتی و نسلی بین خانواده‌های مهاجرین شده است.

رسول صادقی ادامه داد: چالش بودن یا فرصت بودن مهاجرت به عواملی چون علل و نوع مهاجرت، شدت مهاجرت، نگرش جامعه میزبان نسبت به مهاجرت، نحوه مدیریت مهاجرت، مکان و زمان مهاجرت و پیامدهای مهاجرت بستگی دارد و بحث اساسی این است که در مورد موضوع مهاجرت باید در ابتدا پدیده مهاجرت بین‌المللی را درک کرد و وضعیت و ویژگی‌های مهاجرین خارجی را شناخت. مهاجرت بین‌المللی به‌عنوان راهبرد معیشت و بقا در میان مردم افغانستان سابقه طولانی دارد و زندگی افغان‌ها به‌شدت توسط فرهنگ مهاجرت صورت‌گرفته است. به طور تخمینی از هر ۴ افغانستانی ۳ نفر در طول زندگی خود مهاجرت داخلی یا بین‌المللی را تجربه کرده است و ایران و پاکستان میزبان بیشترین تعداد مهاجرین افغانستانی هستند در حالی که تعدادی از مهاجرین حتی یک بار هم افغانستان را ندیده‌اند.

وی در ادامه به مسائل و چالش‌های مهاجرت بین‌المللی به ایران اشاره کرد و گفت: مواردی چون ضعف نهادی و ساختاری در سیاست‌گذاری قانون‌گذاری و مدیریت جریان‌های مهاجرتی، فقدان سند سیاستی و برنامه‌های راهبردی در خصوص مهاجرت، ضعف در ساماندهی مهاجران اخیر به کشور، نبود آمار دقیق و اختلاف زیاد برآوردهای رسمی و غیررسمی از تعداد مهاجران، عدم بازگشت، یکدست نبودن مهاجران و تنوعی از الگوها و ویژگی‌ها از جمله چالش‌های مهاجران بین‌المللی در ایران هستند.

عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه به ارائه پیشنهاداتی در مورد پاسخ‌های سیاستی به چالش‌های مهاجران پرداخت و گفت: در بحث نهادسازی باید به مدیریت نهادی مهاجرت‌های بین‌المللی، در بحث بسترسازی باید به کنترل و ساماندهی سیاست‌های گزینشی اقامت و تابعیت، در بحث شبکه‌سازی به استفاده از سرمایه‌های انسانی و اجتماعی مهاجران در حل مسائل و در بحث فرهنگ‌سازی به تغییر نگاه و رویکرد تهدید محور به فرصت محور به مهاجرت توجه کرد.

در ادامه این نشست شهریار حیدری؛ نایب‌رئیس کمیسیون امنیّت ملی مجلس شورای اسلامی، ضمن اشاره به گسترش مهاجرت‌های افغانستانی‌ها در طی سال‌های اخیر به کشور گفت: اگر آمار دقیقی از مهاجران داشته باشیم در نتیجه به تحلیل‌های دقیق‌تری خواهیم رسید؛ اما امروزه ورودهای غیرقانونی مهاجران به کشور باعث ایجاد نگرانی‌هایی شده است.

شهریار حیدری نماینده مردم قصرشیرین، سر پل ذهاب و گیلان غرب در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: ایران کشوری است که امکانات حداقلی را برای مهاجران مهیا می‌کند و از آنجایی که امنیت بیشتری در کشور برقرار است، باعث می‌شود که جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک کشور امن برای مهاجرت انتخاب شود؛ اما این گسترش حضور مهاجران تبعات امنیتی و اجتماعی برای کشور را دارد که از تبعات امنیتی آن می‌توان به مواردی چون: حضور بدون هویت برخی از افراد مهاجر، ارتباط‌گیری آنها با جریانات مخالف و سرویس‌های اطلاعاتی، انجام تخلفاتی مثل سرقت و گروگان‌گیری و عضویت برخی از مهاجران در گروهک‌های تروریستی اشاره کرد و از جمله تبعات اجتماعی مواردی مثل برهم‌خوردن ترکیب جمعیتی و آمایشی کشور، ایجاد مناطق حاشیه‌نشینی، ایجاد درگیری‌های محلی با ساکنین، برهم‌زدن ارزش‌های فرهنگی و مذهبی، کاهش امکانات رفاهی و استفاده از یارانه‌ها و کاهش اشتغال را اشاره کرد.

در انتهای نشست سایر کارشناسان و صاحب‌نظران حاضر در نشست به بیان نقطه‌نظرات و سوالات خود پرداختند.